Наби Ахмедов: Жакырлардын жана миллиардерлердин дартына даба жок
29-октябрда бүткүл дүйнө Псориазга каршы күрөшүү күнүн белгилейт. Бул дарт жана анын алдын алуу боюнча ЮРФА медициналык борборунун дерматовенерологу, медицина илимдеринин кандидаты, Ахунбаев атындагы КММАнын тери-венерология кафедрасынын ассистенти Наби Ахмедов айтып берди.
– Псориаз –белгисиз этиологиядагы оору. Көптөгөн теориялар, алардын арасында вирустук теориялар да бар, кээ бир авторлор аны вирус деп эсептешет. Биопсия, клетка ичиндеги, микроскопиялык изилдөө учурунда алар вируска окшош кошулманы табышат. Муну далилдөө үчүн вирусту бөлүп алып, анын эмне экенин жана ага каршы дары бар-жогун далилдеш керек.
Нейрогендик теория бар, анда кээ бир авторлор псориаз стресстин натыйжасы деп айтышат. Метаболизм күнөөлүү деген божомол менен байланышкан алмашуу теориясы да бар. Бул оору иммундук системанын бузулушу менен байланыштуу деген иммундук теория бар. Инфекциялык-аллергиялык теориясы да бар, ага ылайык псориаз кандайдыр бир инфекциянын, өнөкөт инфекциянын же организмдин аллергиялык реакциясы менен шартталган деп эсептелет.
Теориялар, өтө көп теориялар жана алардын бири да далилденген эмес. Ошентип, псориаздын этиологиясы али аныктала элек. Бул оору менен дүйнө калкынын 3 пайызы, болжол менен 200 миллион адам жабыркайт. Кыргызстанда да псориаз менен ооругандар көп, 200 миңге жакын адам бар. Айрыкча күз-кыш мезгилдеринде Бишкек шаарынын тери-венерологиялык диспансер бөлүмүнө псориаз менен ооругандар көп кабыл алынат.
Адамда псориаз эрте балалык куракта, 3-4 жашта, ошондой эле биринчи жолу 50 жашта пайда болушу мүмкүн. Көбүнчө оору 20 жаштан 40 жашка чейин башталат. Кээ бир бейтаптар муну стресстен деп айтышса, башкалары инфекциядан же аллергиядан деп ойлошот, бирок псориазды тигил же бул фактор пайда кылды деп айта албайбыз.
Псориаздын аздыр-көптүр жеңил түрлөрү, оор түрлөрү да бар, алар терини гана эмес, муундарды, ички органдарды, тырмактарды ж.б. жабыркатат. Эреже катары, муундардын баштапкы бузулушу менен бейтаптар ревматологго кайрылышат, ал "спецификалык эмес артрит" деген диагноз коёт. Кийинчерээк териде исиркектер пайда болгондо, бул псориатиттик артрит экени билинет.
Псориазды дарылоо таза патогенетикалык түрдө жүргүзүлөт. Чет өлкөдө моноклоналдык антителолор менен дарылоо сыяктуу заманбап дарылоо ыкмалары бар. Бир кемчилиги - бул дарылар өтө кымбат жана толук айыгууга кепилдик бербейт. Россияда, биринчи кезекте, псориаз менен ооруган бейтаптарга UVR терапия (ультра күлгүн нурлануу) дайындалат.
Мунун баары формага жана кайсы убакта дарылоо жүргүзүлөөрүнө жараша болот. Бизге келген бейтапка дарылоо жазып беребиз, эгерде ал режимди жана дарыгердин сунуштарын сактаса, ремиссия 10 жыл же андан көпкө созулушу мүмкүн. Кээ бирөөлөр үчүн рецидив таптакыр болбойт, ал эми башкалары үчүн алты ай же бир жылдан кийин пайда болот. Мунун баары бейтаптын жеке абалына жана анын дарыгердин сунуштарына көз каранды.
– Псориаз кантип пайда болот?
– Териде исиркектер пайда болот, анан алар биригишип, чоң тактарды жаратат, андан кийин күмүш түстүү катмар байкалат, адатта, буттардын экстензордук беттеринде, тулку бойдо, баштын терисинде ж.б. чыгат. Көптөгөн бейтаптарда локализациянын чектелиши байкалат. Бул оору псориаздын жайкы жана кышкы түрлөрү менен мүнөздөлөт.
– Нервдин чыңалуусу жана оор турмуштук шарттар жайына келген учурда псориаз жок болуп кеткен учурлар болду беле?
– Мындай учурлар болгон. Мээ бүт денебизди башкарган компьютер болгондуктан, рецидивдер азыраак болот. Бирок оору эмнеден келип чыгаарын так айта албайбыз.
– Псориаздын келип чыгышына дагы кандай факторлор таасир этет?
- Тукум куучулук. Эгерде ата-энелердин бири ооруп калса, анда 25 пайыз учурларда балдарда да псориаз пайда болушу мүмкүн. Эгерде ата-эне экөө тең ооруса, тобокелдик ошого жараша эки эсеге көбөйөт.
– Псориазды ооруканада дарылаган натыйжалуу болобу?
- Оор формаларда гана ооруканага жатып дарыланбаса, башка учурда сөзсүз эмес. Биз дартты эмес, бейтапты дарылайбыз, ошондуктан аны жакшылап текшеребиз, айрым учурда башка адистерден: терапевт, эндокринолог, кардиолог ж.б. кеңештерди алууга туура келет.
– Алдын алуу боюнча кандай сунуштарыңыз бар?
– Бейтаптарга майлуу, ачуу, куурулган, консерваланган тамактарды, жумурткаларды, шоколадды, кофени, цитрус жемиштерин жегенге тыюу салган катаал диета жазып беребиз. Эт, албетте, кайнатылган болушу керек, жакшысы, уй эти, торпок эти, коён же майсыз тоок жана балык. Биз сорпону сунуш кылбайбыз. Ботко, суюк тамак, сары май жана күн карама майын жегенге болот. Анткени адамдын организми тамакты сиңире албаса, анда оорунун күчөшүнө шарт түзөт.
Холелитиктерди, гепатотроптук дарыларды, мазь жазып беребиз. Дарылоо көпчүлүк бейтаптарга жардам берет, бирок оор түрүнө кабылган бейтаптар Республикалык тери-венерология борборуна келишет, аларга тажрыйбалуу адистер жана бөлүмдүн кызматкерлери кеңеш беришет. Ал жерде жума сайын консилиум өткөрүлөт, аны профессор Балтабаев жүргүзүп, оор абалдар боюнча доклад жасалып, диагноз такталып, бейтапты андан ары башкаруу жана дарылоо боюнча чечим кабыл алынат.
Кээ бир бейтаптар элдик ыкмаларга чуркап, фитотерапияга кайрылышат. Бул жерде бейтаптын ишеними роль ойнойт. Бизде мындай дарылоонун натыйжалуулугун далилдеген ишенимдүү маалыматтар жок. Абал жакшырышы мүмкүн, бирок алар көбүнчө убактылуу. Ошондой эле абалы ансайын начарлап кеткен учурлар да бар, мисалы, майда кан тамырлар чыгып кетет. Элдик ыкмаларды колдонгон бейтаптардын арасында бизге абдан оор абалда кайрылгандар бар, бир бейтап ууланып каза болуп калган. Ошондуктан текшерилбеген дарылоо ыкмаларынан өтө этият болуу керек!
– Дүйнөдө псориазга каршы жаңы эффективдүү илимий иштеп чыгуулар жок десек болобу?
– Тилекке каршы, азырынча жок. Студент кезимде бул дартка дарыгерлердин өздөрү да, жакырлар да, миллиардерлер да чалдыгышат деп айтышканы эсимде.